Zmniejszenie objętości mózgu (atrofia mózgu, czyli zanik tkanki nerwowej) jest naturalnym procesem wynikającym ze starzenia się organizmu. To powolne zanikanie komórek nerwowych w mózgu. W SM ten proces postępuje szybko. Utrata tkanki nerwowej może prowadzić do zaburzeń pracy mózgu, a tym samym pogorszenia jakości życia. Część osób z SM obserwuje u siebie objawy świadczące o zaburzeniach funkcji poznawczych. Główne skargi chorych dotyczą problemów z koncentracją, ogólnego spowolnienia wykonywania codziennych czynności czy zapamiętywania informacji. Pogorszenie w zakresie funkcji poznawczych u osób z SM nie powinno być lekceważone, a wręcz kontrolowane od początku choroby. Celem terapeutycznym jest dążenie do niepojawiania się danych objawów lub ich zminimalizowanie. Obecnie dysponuje się coraz lepszymi lekami dającymi dużą szansę na to, że jeżeli zmniejszenie objętości mózgu będzie się pojawiało, to nastąpi to zdecydowanie później i powoli. Jeżeli osoba z SM zaobserwuje u siebie trudności w codziennym funkcjonowaniu, planowaniu lub rozwiązywaniu zadań, powinna o tym porozmawiać z lekarzem prowadzącym. Można przeprowadzić dodatkowo testy pozwalające na określenie dziedzin, w których występują deficyty oraz zaplanować dalsze postępowanie. Stwardnienie rozsiane jest szczególną chorobą, gdyż jednocześnie zachodzi w niej wiele procesów chorobowych, niektóre z nich zauważalne są dopiero po kilku latach. To choroba o podłożu autoimmunologicznym, gdzie układ immunologiczny atakuje ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Początkowa faza choroby charakteryzuje się występowaniem rzutów. U pacjentów pojawiają się objawy neurologiczne, np. problemy z chodzeniem, zaburzenia widzenia czy czucia.
Pomiaru zmniejszenia objętości mózgu dokonuje się głównie przy użyciu specjalnych programów w aparatach rezonansu magnetycznego (magnetic resonance imaging – MRI). Metoda ta pozwala określić, jak na przestrzeni pewnego okresu zmienia się objętość mózgu.
Zmniejszenie objętości mózgu generuje objawy, które pojawiają się powoli, nie w sposób nagły. Osoby z SM skarżą się na zaburzenia funkcji poznawczych. Ujawniają się one po kilku latach, kiedy choroba przechodzi w fazę postępującą, chociaż proces ten postępuje znacznie wcześniej.
Funkcje poznawcze i objawy towarzyszące
Zaburzenia funkcji poznawczych to jedne z objawów, które widoczne są w wyniku narastającego zmniejszenia objętości mózgu. Osoby z SM mogą mieć problemy z koncentracją, podzielnością uwagi, szybkością przetwarzania informacji czy wykonywaniem pewnych czynności. Zajmują one im więcej czasu niż kilka miesięcy wcześniej. W wyniku postępowania procesu chorobowego zaburzenia te narastają. Zaburzenia pamięci pojawiają się stosunkowo późno. Nie są one wczesnym objawem zaburzeń funkcji poznawczych w SM, tylko zaawansowanej choroby. Ćwicząc odpowiednio wcześnie funkcje poznawcze, pozwala się na utrzymanie mózgu w lepszej kondycji.
Ćwiczenia funkcji poznawczych powinny mieć charakter profilaktyczny. Regularne stawianie wyzwań umysłowi może opóźnić rozwój zmniejszenia objętości mózgu i podnieść jakość życia osoby z SM. Warto wspierać się aktywnością dnia codziennego, wyznaczać sobie nowe atrakcyjne i motywujące bodźce lub rozwiązywać zadania trudniejsze stymulujące pracę mózgu. Aktywność poznawcza, społeczna oraz fizyczna mają pozytywny wpływ na funkcjonowanie mózgu. Rozwija się rezerwa poznawcza, która rozumiana jest jako wiedza i umiejętności zdobyte w trakcie życia. Badania naukowe potwierdzają, że rezerwa poznawcza opóźnia proces starzenia się mózgu, a tym samym wpływa na opóźnienie pojawienia się zaburzeń funkcji poznawczych. Dzięki niej mózg jest w stanie skompensować pogarszający się stan swojego funkcjonowania na skutek postępującej choroby. Należy jednak pamiętać, że utrata objętości mózgu zmniejsza rezerwę poznawczą i ogranicza możliwości kompensacyjne w przypadku uszkodzeń tkanki nerwowej, dlatego tak ważne jest cały czas rozwijanie rezerwy.
