Dr n. med. Monika Nojszewska
Omówienie artykułu:
Lymphocytosis as a response biomarker of natalizumab therapeutic efficacy in multiple sclerosis
Natalizumab należy do najskuteczniejszych terapii stosowanych obecnie w rzutowo-remisyjnej postaci stwardnienia rozsianego (relapsing-remitting multiple sclerosis – RRMS). Zaliczany jest do leków II linii i stosowany w przypadku nieskuteczności leczenia lekami I linii lub u chorych z ciężką i szybko rozwijającą się postacią rzutowo-remisyjną. Jako antagonista receptora VLA-4 beta integryny działa poprzez hamowanie migracji limfocytów B i T z krwi do ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Z tego powodu skutkiem jego działania jest wzrost liczby krążących we krwi obwodowej limfocytów [limfocytoza indukowana przez natalizumab – natalizumab-induced lymphocytosis (NIL)] oraz odwrócenie odsetkowego wzoru leukocytów. W przeprowadzonych niedawno badaniach wykazano, że w grupie pacjentów leczonych natalizumabem, u których obserwowano większe ograniczenie aktywności choroby, występował większy wzrost liczby oraz mobilizacja krążących we krwi hematopoetycznych komórek progenitorowych, limfocytów B oraz regulatorowych limfocytów T CD103+CD8+. Po podaniu natalizumabu widoczne są zmiany proporcji krążących limfocytów ze wzrostem odsetka limfocytów NK (CD3, CD56) oraz limfocytów B, a w szczególności CD20. Z tego względu E. Signoriello i wsp. wysunęli hipotezę, że NIL mógłby być biomarkerem skuteczności terapeutycznej natalizumabu. W przeprowadzonym przez nich retrospektywnym badaniu obserwacyjnym analizowano korelacje między wysokością NIL a aktywnością stwardnienia rozsianego (łac. sclerosis multiplex – SM) u pacjentów leczonych natalizumabem.
Do badania włączono 50 pacjentów z rzutowo-remisyjną (n = 40) lub rzutowo-postępującą (progressive-relapsing) (n = 10) postacią SM leczonych natalizumabem, którzy otrzymali co najmniej 16 wlewów leku. Ocenę liczby leukocytów przeprowadzono przed rozpoczęciem leczenia, a następnie co 4 tygodnie 24 godz. przed kolejnym podaniem natalizumabu. Dodatkowo ocenę taką przeprowadzano w przypadku wystąpienia rzutu choroby [potwierdzonego w badaniu neurologicznym lub rezonansem magnetycznym (magnetic resonance imaging – MRI)] zawsze przed włączeniem leczenia kortykosteroidami. Obserwację prowadzono przez 6 lat (maksymalnie 61 wlewów natalizumabu). Dla każdego pacjenta uśredniono wartość odsetka limfocytów po pierwszych 10 wlewach, a następnie obliczono medianę tych wartości. W dalszej kolejności podzielono badaną populację na dwie podgrupy: z wartościami NIL powyżej i poniżej mediany.
Analizowano również różnice NIL pomiędzy pacjentami o pełnej (brak rzutów i radiologicznych wykładników aktywności choroby) oraz niepełnej (co najmniej jeden rzut lub radiologiczne oznaki aktywności choroby) odpowiedzi na leczenie.
Już po 4 tygodniach od podania pierwszej dawki natalizumabu u wszystkich leczonych obserwowano znamienny wzrost odsetka limfocytów, średnio o 18,75%. Rzut choroby wystąpił u 15 chorych (30%), u 2 spośród nich wykazano obecność przeciwciał przeciwko natalizumabowi. Zaobserwowano istotne statystycznie różnice wysokości NIL pomiędzy grupą pacjentów o pełnej i niepełnej odpowiedzi na leczenie (znamiennie wyższą wartość NIL w grupie bez rzutów choroby). Natomiast porównując czas do wystąpienia rzutu w grupach chorych z wartościami NIL powyżej i poniżej mediany w trakcie pierwszych 10 wlewów natalizumabu stwierdzono, że ryzyko wystąpienia rzutu jest istotnie wyższe w grupie pacjentów o niższym odsetku limfocytów.
Na tej podstawie autorzy pracy sugerują, że wysokość NIL we wczesnym okresie leczenia natalizumabem może być biomarkerem jego skuteczności terapeutycznej oraz ewentualnej oporności na leczenie. Zauważają jednocześnie ograniczenia swojej pracy wynikające m.in. z braku oceny subpopulacji limfocytów oraz potrzebę dalszych badań nad tym zagadnieniem.
