Aktualnie ocenia się, że zaburzenia poznawcze występują u 40-65% chorych z SM. Deficyty poznawcze wynikają głównie z zaburzeń funkcji korowo-podkorowych. Najczęściej opisywanymi zaburzeniami poznawczymi u chorych z SM są zaburzenia uwagi i przetwarzania informacji. Występują one wcześnie w przebiegu choroby i mogą być przyczyną późniejszych dysfunkcji pamięci i myślenia abstrakcyjnego. Zaburzenia pamięci dotyczą głównie pamięci długoterminowej, tzw. utrudnionego dostępu do wcześniej przyswojonego materiału, przy niemal zachowanym rozpoznawaniu i zachowanej pamięci krótkoterminowej. Poza tym występują zaburzenia myślenia i funkcji wykonawczych wyrażające się trudnościami w rozwiązywaniu złożonych problemów, tworzeniu nowych pojęć, słabszą precyzją zdolności uogólniania i abstrahowania oraz słabszą ich dynamiką.
Stopień zaburzeń poznawczych u chorych na stwardnienie rozsiane zależy od wielu czynników, takich jak przebieg choroby (postać rzutowo-remisyjna, wtórnie postępująca, pierwotnie postępująca), czasu jej trwania, zakresu zmian strukturalnych (zajęcie kory mózgowej, stopień zaniku mózgu, objętość zmian demielinizacyjnych), stopnia niesprawności.
Reasumując, aktualnie nie można stwierdzić jednorodnego obrazu zaburzeń funkcji poznawczych w SM, poza głównym obszarem deficytów poznawczych.
Praca E. Portaccio i wsp. dotyczy wpływu natalizumabu na częstość występowania zmian poznawczych i zaniku tkanki mózgowej w rzutowo-remisyjnej postaci stwardnienia rozsianego. Natalizumab jest rekombinowanym przeciwciałem monoklonalnym zarejestrowanym w 2006 roku w Europie do leczenia chorych z postacią rzutowo-remisyjną stwardnienia rozsianego, którzy nie odpowiadają pozytywnie na stosowane dotychczas leki modyfikujące przebieg choroby (interferony beta) lub w przypadkach z agresywną postacią choroby. W Polsce zgodnie z programem terapeutycznym Narodowego Funduszu Zdrowia jest zarejestrowany i refundowany od 1 lipca 2013 roku jako lek II rzutu na podobnych zasadach. Dotychczasowe próby kliniczne wykazały najwyższą skuteczność kliniczną natalizumabu spośród dotychczas stosowanych leków [redukcja rzutów choroby, wysoki odsetek chorych wolnych od rzutów, redukcja liczby ognisk ulegających wzmocnieniu po kontraście w badaniu MRI, poprawa sprawności ruchowej ocenianej w MSFC (Multiple Sclerosis Functional Composite)]. W przeprowadzonym nierandomizowanym badaniu pilotażowym natalizumab został zastosowany jako lek drugiego rzutu (12 chorych wcześniej leczonych interferonem beta lub octanem glatirameru). Grupę odniesienia stanowiło 14 chorych o zbliżonych parametrach klinicznych, otrzymujących interferon beta. Po 1,5-rocznej obserwacji stwierdzono niższą liczbę testów psychologicznych wskazujących na pogorszenie funkcji poznawczych w grupie leczonej natalizumabem w porównaniu z chorymi otrzymującymi interferon beta. Stwierdzono też mniejszy stopień zaniku tkanki mózgowej (zarówno istoty białej, jak i szarej) oceniany z zastosowaniem programu SIENA oraz SIENAX.
Biorąc pod uwagę nieliczną grupę chorych uczestniczących w badaniu oraz brak randomizacji, należy stwierdzić, że uzyskane rezultaty mają charakter orientacyjny i konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań porównawczych z innymi lekami immunomodulacyjnymi na większej grupie chorych. Niemniej jednak godny podkreślenia jest fakt wpływu leczenia natalizumabem jako lekiem drugiego rzutu na spowolnienie zaniku mózgu. Dotychczasowe badania kliniczne wykazują zróżnicowany wpływ leczenia DMD (disease modifying drugs – leki modyfikujące przebieg choroby) na progresję zaniku mózgu.
W 2000 roku opublikowano wyniki pierwszych wieloośrodkowych badań dotyczących wpływu leczenia interferonem beta (IFNβ-1a 30 μg domięśniowo/tydzień) na zaburzenia funkcji poznawczych. Badanie przeprowadzono za pomocą baterii testów neuropsychologicznych na początku i po 104 tygodniach terapii u chorych z RRMS (relapsing-remitting MS). Chorzy leczeni IFNβ-1a przez 2 lata wykazywali korzystną tendencję w zakresie zdolności wzrokowo-przestrzennych oraz wykonawczych. Nie stwierdzono różnic w zakresie zdolności werbalnych i uwagi. Natomiast w badaniach wpływu INFβ-1b na zachowanie niektórych funkcji poznawczych u chorych z RRMS stwierdzono istotną poprawę uwagi, koncentracji, uczenia wzrokowego i powtarzania słów (przypominanie).
W badaniach długoterminowych SM ocena zaniku mózgu jest jednym z najlepszych parametrów umożliwiających prognozowanie postępu niesprawności. W badaniu TRANSFORMS wykazano redukcję zaniku mózgu u chorych leczonych fingolimodem (−40%) w porównaniu z interferonem beta po 12 miesiącach leczenia.
Dotychczasowe, pojedyncze badania retrospektywne oceniające zmniejszanie się objętości mózgu wykazały sprzeczne wyniki wpływu DMD na progresję zaniku mózgu. Niemniej jednak dotychczas stosowane 5-letnie leczenie DMD prowadzi do redukcji tempa zmniejszania się objętości mózgu.
Źródło:
Maciejek Z., komentarz do artykułu "Natalizumab może zmniejszać częstość występowania zmian poznawczych i zaników tkanki mózgowej w rzutowo-remisyjnej postaci stwardnienia rozsianego: pilotażowe badanie prospektywne bez randomizacji". Naurologia Praktyczna 2013; 3: 38-39.
